الفوز الکبیر فی اصول التفسیر (کتاب)«الفوز الکبیر فی اصول التفسیر» نوشته قطب الدین احمد ابن عبد الرحیم معروف به شاه ولی الله دهلوی (۱۱۱۴- ۱۱۷۶ ق) است که در اصل به زبان فارسی نگارش یافته اما توسط مترجم به عربی برگردان شده است. ۱ - معرفی کتابشاه ولی الله دهلوی از پرآوازه‌ترین شخصیتهای فکری و فرهنگی قرن دوازدهم در شبه قاره هند بود. مسلم است که نیاکان وی از عربستان به هند مهاجرت کرده‌اند اما تاریخ کاملا مشخصی برای این مهاجرت ذکر نکرده‌اند. وی در کودکی از بلوغی سرشار برخوردار بود و در اندک مدتی توانست در رشته‌های مختلف دانش رایج در آن زمان سرآمد دیگران شود. وی در سال ۱۱۴۳ ق عازم سفر مکه شد و در محضر اساتیدی چون ابو طاهر کردی ، فد الله مکی ، تاج الدین قالی و چند تن دیگر حدیث و فقه آموخت. وی صاحب آثار گوناگونی در زمینه علوم قرآنی است از جمله: فتح الرحمن فی ترجمة القرآن ، الزهراوین ، تاویل الاحادیث ، الفتح الخبیر و الفوز الکبیر . الفوز الکبیر در اصل به فارسی بوده و بعدها به عربی ترجمه شده و هم اکنون بیشتر ترجمه عربی آن مورد توجه قرآن پژوهان است. فقدان عنوان فارسی برای کتاب، باعث معرفی آن تحت عنوان عربی آن شد. مؤلف طی این اثر به موضوعات ذیل می‌پردازد: علوم پنج گانه اصلی که قرآن آنها را دربردارد؛ یعنی علم الاحکام، علم الجدل، علم التذکیر بآلاء الله، علم التذکیر بایام الله، و علم التذکیر بالموت و ما بعد الموت. توضیح اسلوب و روش قرآن کریم در عرضه علوم قرآنی، حقیقت اسباب نزول ، روش جدل قرآن با چهار فرقه باطله: مشرکان ، یهود ، نصاری و منافقان ، مفهوم خفیف، تشبیه ، داستان تحریف عقیده به توحید ، هدف نبوت ، وجه اختلاف شرایع انبیاء ، اقانیم سه گانه مسیحیان ، نفاق عملی و مظاهر آن، نفاق اعتقادی، منافقین جدید، اثبات خالق و صفات الهی در قرآن، خطر خوض در صفات، روش قرآن در بیان آیات الهی و نعمتهای حضرتش و در یادآوری ایام الله، حکمت تکرار در قصص قرآنی و کثرت قصه‌های غیرتکراری، هدف قصه در قرآن، قاعده کلیه در مبحث احکام ، وجود دقت و پوشیدگی در معنای آیات قرآنی، مباحث غریب القرآن، مبحث ناسخ و منسوخ و معنای نسخ ، آیات منسوخه از دیدگاه سیوطی و نظر نویسنده در این باره، اسباب نزول و دشواری این موضوع، شروطی که در باب اسباب نزول رعایت آنها از جانب مفسر لازم است، اسلوب بدیع قرآن در استعمال محکم و متشابه و کنایه و تعریض و مجاز عقلی ، مباحث بلاغی، فنون تفسیری و روش حل اختلاف بین تفاسیر صحابه و تابعین ، اصفات مفسران و روش‌های تفسیری ایشان، ظهر و بطن قرآن و غیره. ۲ - ساختار کتابکتاب مشتمل بر مقدمه‌ای از مترجم عربی که در آن به معرفی دهلوی و آثار او پرداخته شده، مقدمه مؤلف و ۴ باب ذیل می‌باشد: الباب الاول: «فی العلوم القرآنیة الخمسة» دارای دو فصل ذیل که هرکدام مشتمل بر موضوعاتی است می‌باشد: الفصل الاول: فی علم الجدل که به موضوعاتی چون: طریقان للجدل فی القرآن الکریم، مفهوم الحنیف، معنی التشبیه و صوره، الغرض من النبوة و... الفصل الثانی: فی بقیة العلوم الخمسة. موضوعاتی چون: وضوح القرآن الکریم فی بیان الصفات، اثبات الخالق فی القرآن، الصفات الالهیة فی القرآن، اسلوب القرآن فی بیان آلاء الله، غرض القصة فی القرآن و... [۱]
الفوز الکبیر فی اصول التفسیر، شاه ولی الله دهلوی، ص۱۹-۴۰.
الباب الثانی: «فی بیان وجود الدقة و الخفاء فی معانی نظم القرآن الکریم» دارای پنج فصل ذیل می‌باشد که ذیل هر فصل موضوعاتی گنجانده شده است: الفصل الاول: فی بحث غریب القرآن. الفصل الثانی: فی مبحث الناسخ و المنسوخ. الفصل الثالث: فی اسباب النزول. الفصل الرابع: فی بقیة مباحث هذا الباب الفصل الخامس: فی المحکم و المتشابه و الکنایة و.... [۳]
الفوز الکبیر فی اصول التفسیر، شاه ولی الله دهلوی، ص۴۹-۸۲.
الباب الثالث: «فی اسلوب القرآن البدیع» مشتمل بر پنج فصل با موضوعات متفاوت است: الفصل الاول: فی ترتیب القرآن الکریم و اسلوب السور فیه. الفصل الثانی: فی تقسیم السور الی الآیات و اسلوبها الفرید. الفصل الثالث: فی ظاهرة التکرار فی القرآن الکریم. الفصل الرابع: فی ترتیب مباحث القرآن الکریم. الفصل الخامس: فی وجوه الاعجاز فی القرآن. [۵]
الفوز الکبیر فی اصول التفسیر، شاه ولی الله دهلوی، ص۸۵-۱۰۱.
الباب الرابع: «فی بیان فنون التفسیر و حل الخلافات الواقعة فی تفاسیر الصحابة و التابعین» شش فصل ذیل را با موضوعات متفاوت دربردارد: الفصل الاول: فی اصناف المفسرین و مناهج تفسیرهم. الفصل الثانی: فی بیان الآثار المرویة فی تفسیر... الفصل الثالث: فی بقیة لطائف هذا الباب. الفصل الرابع: فی غرائب القرآن الکریم. الفصل الخامس: فی ظهر القرآن و بطنه. الفصل السادس: فی بعض العلوم الوهبیة. [۷]
الفوز الکبیر فی اصول التفسیر، شاه ولی الله دهلوی، ص۱۰۴-۱۲۲.
در پایان هم فهرست مطالب کتاب درج شده است. مترجم کتاب ضمن قرار دادن عناوین جانبی برای کتاب به درج برخی توضیحات در پاورقی فصل آخر کتاب نیز پرداخته است. [۹]
الفوز الکبیر فی اصول التفسیر، شاه ولی الله دهلوی، ص۱۲۵.
۳ - نسخه شناسینویسنده کتاب احمد بن عبد الرحیم مشهور به شاه ولی الله دهلوی از عالمان قرن دوازدهم هجری است. این کتاب توسط آقای سلمان الحسینی الندوی به عربی ترجمه شده و در قطع وزیری با جلد شومیز در ۱۳۳ صفحه نخستین بار در سال ۱۳۸۲ ش از سوی «انتشارات صدیقی» زاهدان منتشر شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |